30 Temmuz 1922’de Milas’ta doğan ve 11 Mart 2010’da yaşama veda edinceye kadar eleştirel sanat yaklaşımından ödün vermeyen efsane karikatürist Turhan Selçuk, doğum gününde yeni bir girişimle anılıyor. Büyük ustanın bazı yapıtlarının Almanya’da sergilenmesi amacıyla yeni çalışmalar başlatıldı. Mehmet Canbolat’ın eşi Ute Canbolat ile konuşan gazeteci ve Yeni Kültür Yayın Danışmanı Fahri Erfiliz ile Yeni Kültür Sanat Yönetmeni Ömer Yaprakkıran’ın bu girişimine, “Transfer zwischen der Kulturen e.V.” Başkanı ve Yeni Kültür Yayın Yönetmeni Hüseyin Sıtkı da en geniş desteği vereceklerini bildirdi.
2017 yılının Mayıs ayında Tarsus’ta Hessen Toplum gazetesi imtiyaz sahibi Mehmet Canbolat ile buluşan Cumhuriyet gazetesi yazarı Ayşe Emel Mesci 8 Haziran 2020 tarihli Cumhuriyet gazetesindeki köşesinde “Bir Kültür Elçisi” başlığıyla Mehmet Canbolat için şunları yazmıştı:
“…Tarihi katman katman biriktirmiş Tarsus kentinin bir has evladıyla, kendini her şeyden önce ‘Tarsuslu’ olarak tanımlayan sevgili dost Mehmet Canbolat’la birlikteydik. Canbolat inanılmaz üretkenliğini hiperaktifliğiyle besleyen, durmadan proje üretip hepsinin peşinden koşan bir sanat, kültür, edebiyat tutkunu ve tam 45 yıllık gazetecidir. Yerel basından sonra Cumhuriyet’te de 4 yıl çalışır, 1980’den sonra ise doktorasını yapmak üzere Almanya’ya gider, gidiş o gidiş… 40 yıldır Almanya-Türkiye ve tabii ki Tarsus arasında mekik dokuyup duruyor.
Yıllarca çeşitli gazetelerin Frankfurt ve Almanya sorumluluğunu, TRT’nin Almanya temsilciliğini yapan Canbolat’ın Almanya’da gerçekleştirdiği en önemli iş, farklı kültürler arasında kurduğu köprü ve üstlendiği kültür elçiliği rolüdür. Frankfurt’a, aslında genelde Almanya’ya Türkiye’den hangi aydın, sanatçı, yazar, çizer gitse Canbolat onun oradaki işini, etkinliğini kendi işi ve etkinliği bilir, elinden gelen gelmeyen her türlü yardımı, tanıtımı yapmaya uğraşır. Canbolat güzel cümlelerin ardında değil hayatın içinde, laf ebeliği yaparak değil pratikte demokrattır, insan hakları savunucusudur.”
MEHMET CANBOLAT’IN ÇABASI BÜYÜKTÜ
11 Şubat 2024 tarihinde vefat eden Mehmet Canbolat’ın en başta gelen ve özenle hazırladığı kültür ve sanat etkinliklerinden birisi, yaşamı, Türkiye’nin adeta bir güncesi niteliği taşıyan Turhan Selçuk’un karikatürlerini Almanya’nın değişik kentlerinde düzenlediği sergilerle tanıtması oldu. Turhan Selçuk ile yakın dost olan Mehmet Canbolat’ın Almanya’nın değişik kentlerinde düzenlediği “İnsan Hakları” konulu “Turhan Selçuk Çizgileri”, her gittiği yerde iz bıraktı.
Mehmet Canbolat’ın vefatından sonra eşi Ute Canbolat Turhan Selçuk karikatür sergilerinin devam ettirilmesi düşüncesi ile bu isteğini Mehmet Canbolat’ın yakın dostu Fahri Erfiliz’e iletti. Fahri Erfiliz ve “Yeni Kültür” sanat yönetmeni Ömer Yaprakkıran, Turhan Selçuk karikatür sergilerinin 2026 yılından itibaren tekrar Almanya turuna devam etmesi için gerekli çalışmalara başlandığını belirttiler. Bu proje çerçevesinde kültür yayıncısı ve festival yönetmeni Hüseyin Sıtkı ile de bağlantı kuruldu.
“Transfer zwischen der Kulturen” Başkanı ve Yeni Kültür Yayın Yönetmeni Hüseyin Sıtkı, Turhan Selçuk gibi çağdaş ve büyük bir sanatçının evrensel nitelikli yapıtlarının Almanya’da gündeme getirilmesinin önemine dikkat çekti ve bu projeyi destekleyeceklerini bildirdi. Sıtkı, “Aramızdan erken ayrılan arkadaşımız, gazeteci Mehmet Canbolat’ın da bu sergi girişimleri nedeniyle unutturulmaması gerekiyor. Ben de birçok kurum ve kuruluş nezdinde bu proje çerçevesinde girişimlerde bulunuyorum. Turhan Selçuk ve sanatının, daha doğrusu o özgürlükçü anlayışın Almanya’nın gündemde kalması önemli. Önümüzdeki yıldan itibaren olumlu bir sonuç alacağımızı umuyorum,” diye konuştu.
TURHAN SELÇUK: İNSANLIĞIN ORTAK ÇIĞLIĞI
Turhan Selçuk’un 65 yılı aşan sanat yaşamında ortaya koyduğu eserler bir çığlıktır. Ancak bu çığlık, sadece Türk insanının değil, baskıya, zulme, haksızlığa ve sömürüye karşı tüm insanlığın ortak çığlığıdır. Turhan Selçuk, kendi ülkesindeki konular kadar, dünyayı ilgilendiren gelişmelere de kayıtsız kalmamıştır. Onun 50-60 yıl önce yarattığı bu eserler, bugün de güncelliğini korumaktadır.
Turhan Selçuk’un eserlerinde öne çıkan temalar, hem Türkiye’nin hem de dünyanın sosyal, politik ve kültürel yapısını derinlemesine ele alan, evrensel bir bakış açısıyla şekillenen konulardır. Onun çizgilerinde sıkça karşılaşılan başlıca temalar şunlardır:
Aydınlanma ve Akılcılık
– Karikatürü “Aydınlanma’nın sanatı” olarak tanımladı.
– Akla ve zekâya dayalı bir sanat anlayışıyla bağnazlığa karşı durdu.
– Bilim, sanat ve özgür düşünceyi savundu.
Barış ve Özgürlük Özlemi
– Irkçılık, savaş ve baskıcı ideolojilere karşı çizgisel bir direniş gösterdi.
– Sınırların, dillerin ve ayrımların kalktığı bir dünya hayali kurdu.
Toplumsal Eleştiri ve Mizah
– Cehalet, çıkarcılık, tutuculuk gibi toplumsal sorunları hicivle işledi.
– Günlük olayları yorumlarken zamanı aşan bir eleştiri dili kullandı.
İnsan Prototipleri ve Evrensel Karakterler
– İnsan davranışlarını gözlemleyerek evrensel tipler yarattı.
– Abdülcanbaz gibi karakterlerle hem tarihsel hem çağdaş eleştiriler sundu.
Tarihsel ve Politik Yorumlar
– Kurtuluş Savaşı’ndan günümüze kadar olan olayları çizgileriyle anlattı.
– Politik karikatürlerinde değişen olayların değişmeyen özünü yakalamaya çalıştı.
Yazısız Karikatür ve Evrensel Dil
– Sözcük kullanmadan, doğrudan çizgiyle iletişim kurdu.
– Bu yaklaşımıyla karikatürün evrensel bir alfabe olduğunu savundu.
Turhan Selçuk’un çizgileri, sadece gülümsetmek için değil, düşündürmek, sorgulatmak ve dönüştürmek için vardır.
Ünlü çizer, çeşitli mizah dergilerinde çizmeye başladığı ve kendi kimliğini kazandığı gençlik karikatürlerinden sonra 1957’de Milliyet Gazetesi’nde Abdülcanbaz dizisine başladı ve bu çizgi roman ile tüm Türkiye onu tanıdı. Abdülcanbaz karakteri defalarca tiyatro ve sinemada da canlandırıldı. Bu karakter o denli ünlü olmuştu ki 1991’de PTT tarafından bir posta pulu üzerinde resmi yayımlanmıştı.
Turhan Selçuk’un karikatürleri Türkiye ve Avrupa’da çeşitli müzelerde sergilendi. Birçok karikatürü ve daha değişik desen çalışmaları uluslararası üne kavuştu. “Barış ve Kitap” konulu bir karikatürü 1992’de Avrupa Konseyi’nin başlattığı kitap okuma kampanyasının afiş ve logolarında kullanıldı.